نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

طرح هادی یک سند رسمی برای توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی محسوب می‌شود، می‌تواند نقش ویژه و مؤثری در عمران روستاهای کشور و بهبود زندگی روستاییان ایفا نماید. مطالعات مختلفی که تاکنون در حیطه اجرای طرح هادی در کشور انجام پذیرفته، کمتر به اثرات آن بر کیفیت زندگی ساکنین پرداخته‌اند. لذا در تحقیق حاضر سعی گردیده است تا به بررسی و سنجش اثرات اجرای طرح‌ هادی بر ارتقاء کیفیت زندگی جوامع روستایی پرداخته شود. روش تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی و با توجه به ماهیت موضوع، توصیفی- تحلیلی می‌باشد. جامعه آماری تحقیق شامل کل روستاهای دارای سکنه (49 روستا) بخش خلجستان بوده که 10 روستا از دو گروه دارای اجرای طرح و فاقد اجرای طرح به‌عنوان نمونه آماری به روش «احتمالی طبقه‌بندی شده» انتخاب گردید. برای سنجش کیفیت زندگی، 38 گویه از چهار بعد (محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی) به عنوان معیار سنجش انتخاب گردید. داده‌ها بصورت پیمایشی از طریق پرسشنامه جمع‌آوری و در نرم‌افزار SPSS با آزمون من ‌ویتنی و میزان اثر تحلیل گردید. روایی پرسشنامه به وسیله چند تن از اساتید و صاحب‌نظران برنامه‌ریزی روستایی تأیید گردید و پایایی آن نیز از طریق نرم‌افزار SPSS محاسبه و میزان آن 78/0 بدست آمد. نتایج محاسبه میزان اثر نشان می‌دهد که اجرای طرح در بعد کالبدی، بیشترین اثر (67/0) و بعد اقتصادی کم‌ترین اثر(30/0) را در روستاهای دارای اجرای طرح داشته است. برای طبقه‌بندی شدت میزان اثر مطابق معیار کوهن میزان اثر بر هر یک از ابعاد محیطی، اقتصادی و اجتماعی متوسط، و بر بعد کالبدی زیاد بوده است. بنابراین، در ابعاد کالبدی، محیطی، اجتماعی و اقتصادی تفاوت معناداری در بین دو گروه مورد بررسی وجود دارد. همچنین، بیشترین اثر اجرای طرح بر بعد کالبدی و کمترین اثر را بر بعد اقتصادی داشته است. بر اساس معیار کوهن، میزان اثر در بعد کالبدی در حد «زیاد» و در ابعاد محیطی، اجتماعی و اقتصادی در حد «متوسط» بوده است. بنابراین در راستای تهیه و اجرای طرح و پروژه‌های عمرانی باید به قابلیت‌های روستاها و شناخت مناسب از مردم و منطقه توجه شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of the effects of pilot project implementation on improving the quality of life in rural areas (Case study: Khalajistan ward, Qom County)

نویسندگان [English]

  • Shahram Amir Entekhabi 1
  • Hadi Gharagozloo 2
  • Eyvaz Amini 2

1 Department of Geography, Payame Noor University

2 PhD Geography and Rural planning, Kharazmi University, Tehran. Iran

چکیده [English]

The master plan is an official document for the physical development of rural settlements. It can play a special and effective role in the development of the country's villages and improving the lives of the villagers, have less attention to its effects on the quality of life of residents. Therefore, in the present study, an attempt has been made to study and evaluate the effects of the implementation of the pilot project on improving the quality of life of rural communities. The statistical population of the study included all inhabited villages (49 villages) in Khalajistan district. 10 villages were selected from two groups with project implementation and no project implementation as a statistical sample by "probabilistic classification" method. To measure quality of life, 38 items from four dimensions (environmental, economic, social and physical) were selected as criteria. Data were collected through a questionnaire and analyzed in SPSS software by Mann-Whitney test and the effect. The validity of the questionnaire was confirmed by several professors and rural planning experts and its reliability was calculated by SPSS software and its rate was 0.78. The results of calculating the effect show that the implementation of the project in the physical dimension, had the most effect (0.67) and the economic dimension had the least effect (0.30) in the villages with the implementation of the project. To classify the severity of the effect according to Cohen's criterion, the effect on each of the environmental, economic and social dimensions was moderate, and on the physical dimension was high. Therefore, there is a significant difference between the two groups in physical, environmental, social and economic dimensions. Also, the implementation of the plan had the greatest effect on the physical dimension and the least effect on the economic dimension. According to Cohen's criterion, the amount of effect in the physical dimension was "high" and in the environmental, social and economic dimensions was "moderate". Therefore, in order to prepare and implement development plans and projects, attention should be paid to the capabilities of the villages and proper knowledge of the people and the region.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Master plan
  • physical dimension
  • sustainable development
  • rural settlements
  • Khalajestan Qom
آسایش، ح . 1373. کارگاه برنامه­ریزی روستایی، انتشارات دانشگاه پیام­نور: تهران.
آمار، ت و صمیمی­شارمی، ر. 1388. ارزشیابی اثرات کالبدی اجرای طرح‌های هادی روستایی (شهرستان رشت- بخش خمام)، مسکن و محیط روستا، 28(127): 44ـ55. 
بحرینی، س. ح و مکنون، ر. 1380. توسعه پایدار شهری: از فکر تا عمل، فصلنامه محیط شناسی، 27(27): 41ـ60.
برزو، غ، شاه­حسینی، الف، عباسی­زاده­قنواتی، م. ص، ولی­زاده، الف، باقرنسب، م، بهرامی، م، عبدالملکی، س و زرافشانی، ک . 1389. ارزشیابی کیفی اجرای طرح هادی در روستای کرناچی شهرستان کرمانشاه-کاربرد نظریه بنیانی، فصلنامه پژوهش­های روستایی، 1(3)، 153ـ172.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. 1366. اساسنامه بنیاد مسکن انقلاب اسلامی: تهران.
پازکی، م، شیخی، د و صمدی­مقدم، ش. 1399. تحلیل نقش مدیریت مبتنی بر حکمروایی خوب در توسعه پایدار روستایی، مطالعه موردی: دهستان فیلستان، شهرستان پاکدشت، فصلنامه جغرافیا و توسعه، 18(58): 93ـ112.
پاسبان، م، اصغری­لفمجانی، ص. 1399. واکاوی محدودیت­های دستیابی به کیفیت مطلوب زندگی در روستاهای مرزی (مورد: ناحیه سیستان)، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 10(37):33ـ46. 
پاپلی‌یزدی، م. ح و ابراهیمی، م. الف. 1387. نظریه­های توسعه روستایی، چاپ چهارم، انتشارات سمت: تهران.
پورطاهری، م، رکن‌الدین افتخاری، ع و فتاحی، الف. 1390. ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی(مطالعه موردی: دهستان خاوه شمالی، استان لرستان)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 43(76): 13ـ31.
پور­طاهری، م، رکن‌الدین افتخاری، ع و عباسی، م. 1391. ارزیابی عملکرد طرح‌های هادی روستایی در توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی(مطالعه موردی: روستاهای نبوت و خوران شهرستان ایوان غرب)، فصلنامه جغرافیا و پایداری محیط، 2(5): 25ـ36.
حبیب­پور، ک و صفری، ر. 1388. راهنمای جامع کاربرد SPSS در تحقیقات پیمایشی(تحلیل داده های کمی)، چاپ پنجم، نشر لویه: تهران.  
حسن‌زاده، د. 1387. رویکرد اجتماع محور به کیفیت زندگی اجتماعات محلی، فصلنامه مدیریت شهری، 6(20): 7ـ22.
خدایی­استار، ح، اسدی، ع و امانی، ف. 1399. تحلیل موانع اجرای طرح هادی در مناطق روستایی شهرستان تبریز، فصلنامه روستا و توسعه، 23(89): 151ـ173.
دارابی، ح و افشیدکیا، ب. 1391. کانون­های تولید دانش در پروژه­های توسعه و عمران روستایی(طرح های هادی روستایی)، پژوهش­های روستایی، 3(11): 113ـ137.
دهقانی، الف، صیدائی، س. الف و شفقی، س. 1391. سنجش و بررسی شاخص‌های کیفیت زندگی در کانون‌های اسکان عشایری (مطالعه موردی: کانون‌های اسکان عشایری استان‌های فارس و اصفهان)، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 12(27): 77ـ96. 
رضوانی، م. ر. 1387. مقدمه­ای بر برنامه­ریزی توسعه روستایی در ایران، چاپ دوم، نشر قومس: تهران.
رضوانی، م. ر، متکان، ع. الف، منصوریان، ح و ستاری، م. ح. 1388. توسعه و سنجش شاخص­های کیفیت زندگی شهری(مطالعه موردی: شهر نورآباد، استان لرستان)، مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، 1(2): 87ـ110.
سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور. 1387. دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، انتشارات سازمان دهیاری­ها و شهرداری­های کشور: تهران.
سعیدی، ع. 1387. دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور: تهران.
سعیدی، ع. 1391. پویش ساختاری- کارکردی: رویکردی بدیل در برنامه­ریزی فضایی، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 1(1): 1ـ18.
سعیدی، ع و حسینی­حاصل، ص. 1388. شالوده مکان‌یابی و استقرار روستاهای جدید، چاپ اول، انتشارات شهیدی: تهران.
سعیدی، ع و رستگار، الف. 1388. اثربخشی طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی در توسعه اجتماعی- اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی(مورد: روستاهای بخش وراوی(شهرستان مهر)، نشریه انجمن جغرافیای ایران، دوره جدید، 7(22): 47ـ63.
سواری، م، شیری، ن و شعبانعلی­فمی، ح. 1392. تحلیل عوامل مرتبط با رضایتمندی روستاییان از طرح هادی(مطالعه موردی: روستای قراگل شهرستان دیواندره)، مسکن و محیط روستا، 32(142): 67ـ 82.
صابری­فر، ر. 1390. بررسی متغیرهای تأثیرگذار بر موفقیت طرح­های هادی روستایی در استان خراسان جنوبی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 26(102): 212ـ230.
صادقلو، ط و سجاسی­قیداری، ح. 1393. بررسی رابطه زیست­پذیری سکونتگاه­های روستایی بر تاب­آوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نواحی روستایی دهستان مراوه­تپه و پالیزان، مجله مدیریت بحران، 3(2)، 37ـ44.
ضرابی، الف و اذانی، م. 1380. توسعه پایدار در جهان صنعتی و در حال توسعه، مجله رشد آموزش جغرافیا، 59، 10ـ17.
عزیزپور، ف. 1386. ساز و کار اجرای طرح هادی روستایی و نقش مدیریت محلی، فصلنامه دهیاری­ها، 5(22): 21ـ22.
عزیزپور، ف و حسینی­حاصل، ص. 1387. مروری بر روند تحولات کالبدی روستاهای کشور با تأکید بر طرح هادی روستایی، فصلنامه مسکن و محیط روستا، 27(123): 42ـ55. 
علی­یاری، ن، کرمی، الف و شریف­زاده، م. 1399. بررسی تطبیقی کیفیت زندگی ذهنی در روستاهای هدف و غیرهدف گردشگری تاریخی شهرستان مرودشت، فصلنامه روستا و توسعه، 23(89): 95ـ118.
عنابستانی، ع. الف. 1388. ارزیابی اثرات کالبدی اجرای طرح‌های هادی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای غرب خراسان رضوی)، اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا، تهران.
عنابستانی، ع. الف و اکبری، م. ح. 1391. ارزیابی طرح‌های هادی و نقش آن در توسعه کالبدی روستا از دیدگاه روستاییان(مطالعه موردی: شهرستان جهرم)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 44(4): 93ـ110.
عنابستانی، ع. الف و حاجی­پور، ی. 1392. آثار اجتماعی و اقتصادی اجرای طرح‌های هادی در سکونتگاه‌های روستایی(مطالعه موردی:روستاهای شهرستان دنا)، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 3(9): 13ـ26.
عنابستانی، ع. الف و نادریان­فر، م. 1399. تحلیل اثرات اجرای طرح­های هادی بر کیفیت محیطی سکونتگاه­های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان هامون)، فصلنامه برنامه­ریزی توسعه کالبدی، 5(1): 11ـ24.
غفاری، غ. ر، میرزایی، ح و کریمی، ع. ر. 1390. بررسی رابطه بین صنعت و کیفیت زندگی(مقایسه موردی مناطق روستایی قروه)، فصلنامه توسعه روستایی، 3(1): 1ـ24.  
محمدی­یگانه، ب، نباتی، ع و چراغی، م. 1391. تبیین اثرات اجرای طرح هادی بر بهبود کیفیت زندگی در نواحی روستایی(مطالعه موردی: دهستان کرانی- شهرستان بیجار)، مسکن و محیط روستا، 31(139): 99ـ112. 
مرکز آمار ایران. 1395. سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
مطیعی­لنگرودی، س. ح. 1382. برنامه­ریزی روستایی با تأکید بر ایران، انتشارات جهاد دانشگاهی: مشهد.
مطیعی­لنگرودی، س. ح، یاری، الف. 1389. حفاظت محیط‌زیست و برنامه‌ریزی توسعه فیزیکی روستا با تاکید بر ارزیابی طرح‌های هادی روستایی، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 21(39): 45ـ60. 
مظفر، ف، حسینی، س. ب، سلیمانی، م، ترکاشوند، ع و سرمدی، ع. الف. 1387. ارزیابی اثرات اجرای طرح­های هادی بر محیط‌زیست روستاهای ایران، فصلنامه علوم محیطی، 5(19): 11ـ32.
معاونت برنامه­ریزی استان قم. 1395. سالنامه آماری استان قم(مجموعه­­ی فصول)، استانداری قم، قم.
معاونت عمران روستایی. 1388. ارزشیابی اجرای طرح­ هادی روستایی، چاپ اول، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی: تهران.
مهدی­زاده، ج. 1382. برنامه‌ریزی راهبردی توسعه شهری: تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران، چاپ دوم، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.
Al-Mamun, A., Adaikalam, J. and Abdul Wahab, S. 2012, Investigating the Effect of Amanah Ikhtiar Malaysia’s Microcredit Program on Their Clients Quality of Life in Rural Malaysia, International Journal of Economics and Finance, Vol. 4, No. 1;pp 192-203.
Bruntland, G (ed.). 1987, Our Common Future: The World Commission on Environment and Development. Oxford University Press, Oxford, U.K.
Field, Andy. 2009, Discovering Statistics Using SPSS (Introducing Statistical Method), Third edition, Sage Publications Ltd, London.
Ismail, R., Hafezi, M.H. and Mohd Nor, R. 2014, The Effect of Demographic Characteristic to Quality of Life and Happiness in Malaysia, Research Journal of Applied Sciences, Engineering and Technology, 7(1); pp 198-205.
Keles, R. 2012, The Quality of Life and the Environment, Procedia - Social and Behavioral Sciences 35;pp 23-32.
Kolodinsky, J. M., DeSisto, T. P., Propen, D., Putnam M. E., Roche E., Sawyer, W. R. 2013, It is not how far you go, it is whether you can get there: modeling the effects of mobility on quality of life in rural New England, Journal of Transport Geography 31;pp 113–122.
Larson-Hall, J. 2009, A Guide to Doing Statistical Analysis in Second Language Research Using SPSS (Second Language Acquisition Research Series), One edition, Routledge, New York.
Petrosillo, I., Costanza, R., Aretano, R., Zaccarelli, N., Zurlini, G. 2013, The use of subjective indicators to assess how natural and social capital support residents’ quality of life in a small volcanic island, Ecological Indicators 24;pp 609–620.
Phillips, D., 2006, Quality of Life(Concept, policy and practice), Routledge, New York.
Siva, Vanajah., Gremyr, Ida., Bergquist, Bjarne., Garvare, Rickard., Zobel, Thomas. 2016, The support of Quality Management to sustainable development: a literature review. Journal of Cleaner Production, Journal of Cleaner Production xxx,1e10