نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده منابع طبیعی و محیط‏زیست، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

علیرغم مالکیت انحصاری و همچنین پتانسیل بالای طبیعت حوضه آبخیز سیدعلی بخش رضویه شهرستان مشهد، ولی بعلت محرومیت ساکنان آن و فقر شدید امکانات، پایداری زیستی اهالی حوضه، بسیار مورد تهدید است. هدف این پژوهش بررسی جنبه‏های مختلف دهکده‏زیستی پایدار و نیز واکاوی برخورداری از مواهب طبیعی جهت رسیدن به استقلال نسبی در بعد معیشت است. جامعه آماری این پژوهش زنان و مردان بالای ١٨ سال در دهکده سیدعلی واقع در بخش رضویه شهرستان مشهد بوده و روش تحقیق به صورت آماربرداری ١٠٠ درصد خانوارها اجرا شد. جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز از طریق سه روش بازدید میدانی، مصاحبه عمیق با ساکنان و همچنین تکمیل فرم‌ها و پرسشنامه‏های محقق ساخته انجام گرفت. برای تحلیل داده‏ها، از نرم‌افزار SPSS و از آماره‏های میانه، مد، میانگین، انحراف‌معیار، بیشینه، کمینه، واریانس و همچنین آزمون‏های متفاوتی چون لوین، تی‌تست، پیرسون و F استفاده گردید. نتایج حاکی از آن است که ساکنان این حوضه، یک اجتماع خانوادگی بوده و تقریبا فاقد کلیه امکانات زیربنایی هستند. براساس نتایج، در میان عوامل مؤثر بر پایداری دهکده‏زیستی، متغیرهای جاذبه طبیعی، تقدیرگرایی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی از میانگین بالایی برخوردار بودند. وضع بد بهداشتی، پایین بودن میزان درآمد، وضع نامناسب تغذیه، پایین بودن میزان سواد و همچنین جوانی جمعیت، از علل کم‏توسعه‏یافتگی هستند. بررسی‏ها نشان داد که حوضه توانایی بالایی برای سرمایه‏پذیری و سرمایه‏گذاری دارد. بعلاوه، پتانسیل معیشت‏های جایگزین که بتواند به ارتزاق و حیات اجتماعی-زیستی منطقه کمک کند، بالاست. در این راستا، ضروری است تا تعامل ساکنان حوضه با نهادهای بویژه کارآفرینی و توسعه روستایی بیشتر شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Sustainable Rurality in Seyyed Ali Watershed, Mashhad County, Iran

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Ganjbakhsh 1
  • Mahdi KOLAHI 2

1 Faculty of Natural Resources and Environment, Ferdowsi University of Mashhad

2 Faculty of Natural Resources and Environment, Water and Environment Research Institute, Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

The resident life sustainability is very threatened despite the sole proprietorship and high potential of the natural resources of Seyyed Ali Watershed in the Razavi district of Mashhad County, Khorasan_Razavi Province, Iran, and also due to the deprivation and severe poverty. The research aims to investigate different aspects of sustainable rurality as well as to analyze the natural benefits to achieve relative independence in the livelihood. The statistical population was all individuals above 18, living in the watershed. The required data and information were collected through three methods, including field survey, in-depth interviews with residents as well as completing forms and researcher-made questionnaires. The results indicate that the residents of the basin are a family community. The village lacks almost all infrastructure facilities. Based on the results, the variables of natural attraction, fate, social cohesion, and social participation were the main factors affecting sustainable rurality. Poor health, low income, poor nutrition, low literacy, and the young population were the causes of underdevelopment. Surveys showed that the watershed has a high potential for investment. Besides, the potential for alternative livelihoods is high that can contribute to the livelihood and socio-biological life of the region. However, watershed residents must interact with institutions, particularly entrepreneurship and rural development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bio-sustainability
  • Alternative Livelihoods
  • Nature Conservation
  • Sustainable Rurality
  • Empowerment
[1]احمدی، ع.، و مهدوی، م. ١٣٩٣. رابطه کیفیت زندگی و حس تعلق مکانی در روستاهای در حال توسعه، (مطالعه موردی شهرستان زرندیه). فصلنامه پژوهش‏های روستایی، ٥ (٤): ٨٢٧-٨٤٨.
افتخاری، ر.، لطفی مهروئیه، ح.، پورطاهری، م.، طالبی­فرد، ر. ١٣٩٧. نقش مقاوم سازی مسکن روستایی در زیست­­پذیری روستاها (مطالعه موردی دهستان مهروئیه)، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات برنامه­ریزی سکونت­گاه­های انسانی، ١٣ (٣ پیاپی ٤٤): ٥٤٣-٥٥٦.
افتخاری، ع.، رکن الدین بدری، ع.، پایدار، ا.، سوادی، ا. ١٣٩٠. تحلیل ادراک روستاییان و پیشرفت زندگی و ابعاد و موانع آن. فصلنامه پژوهش‏های روستایی،٣ (٢): ٧٤-٥١.
اکبرپور، م.، مطیعی لنگرودی، ح.، رضوانی، م.، نوربخش، م. ١٣٩٣. تبیین استراتژی مناسب ماندگاری جمعیت در سکونتگاه‌های روستایی، فصلنامه پژوهش‌های روستایی، ٥(٤): ٨٩٣ -٩١٠.
اکبری، م.، دستورانی، م. و عباسی، ع. ١٣٩٤. بررسی ساختار بندسار­ها به عنوان سازه­های سنتی استحصال آب باران در مناطق خشک و نیمه خشک (مطالعه موردی: منطقه جنوب سبزوار). چهارمین همایش ملی سامانه‏های سطوح آبگیر باران، بهمن١٣٩٤، مشهد مقدس.
امینی، ع.، برومند، ت. ١٣٩٤. تبیین جامعه شناختی عوامل مؤثر بر جمعیت­گریزی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: پادنای سفلی، سمیرم)، مجله جامعه شناسی کاربردی، ٢٦ (١).
ایزدی، ح.، و برزگر، س. ١٣٩٢. کارآفرینی و توسعه روستایی آموزه‏هایی از تجارب کشور چین. فصلنامه پژوهش‏های روستایی، ٤ (٤): ٩٠١-٩١٨.
تقوی، ن.، ١٣٩١. جامعه شناسی روستایی، چاپ هشتم انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.
جمینی، د.، تقدیسی، ا.، جمشیدی، ع. ١٣٩٣. شناسایی راهبردهای توسعه اشتغال در مناطق روستایی با استفاده از مدل SWOT (مطالعه موردی دهستان بدر، شهرستان روانسر). فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، ١(٤): ١٤٩-١٣٣.
جنگجو، م.، ١٣٨٨. اصلاح و توسعه مرتع، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
حقیان، ا.، حشمتی، غ.، بارانی، ح.، قربانی، ج.، حیدری، ق. ١٣٩٥. مطالعه نظام دامداری سنتی متکی به عرصه مرتع در جوامع روستایی در روستاهای هدف منطقه بلده نور، استان مازندران. فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، ٣ (٤): ٥٠٨-٤٩٧.
حیدری­ساربان، و.، باختر، س.، زیارتی، م. ١٣٩٧. تأثیر سرمایه­اجتماعی بر توسعه پایدار کشاورزی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: روستاهای استان کرمانشاه). مجله جغرافیا و پایداری محیط، ٢٧: ٧٤-٥٩.
خان­محمدی، ا.، مهروان، ع. ١٣٩٨. بررسی اثر استفاده از منابع تجدیدپذیر انرژی بر شاخص ردپای اکولوژیکی در محیط­های روستایی (مطالعه موردی روستای نجوبران استان کرمانشاه ). مسکن و محیط روستا، ١٦٥: ١١٢-٩٧.
خشتابه، ر.، اکبری، م.، کلاهی، م.، طالبان فرد، ع. ١٣٩٧. تحلیل کمّی وضعیّت معیشتی ساکنان روستایی مناطق خشک با استفاده از شاخص‏های اجتماعی-اقتصادی. چهارمین کنگره بین­المللی توسعه کشاورزی، منابع طبیعی، محیط­زیست و گردشگری ایران، بهمن ماه ١٣٩٧، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
راستی،‏ ه.، و جهان تیغ، ر. ١٣٩٣. سنجش میزان رفاه اجتماعی خانوارها در نواحی روستایی، (مطالعه موردی شهرستان زهک). فصلنامه پژوهش‏های روستایی، ٥ (٤): ٧٥٩-٧٧٩.
رحیم­زاده، ح.، چرمچیان لنگرودی، م. ١٣٩٨. نقش نگرش روستاییان نسبت به طرح­های آبخیزداری بر مشارکت آنها (مطاله موردی: حوزه­آبخیز سعیدآباد کیاسر). فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، ٦ (١): ٨٧-٧٥.
رستمعلی زاده، و. ١٣٩٦. جاذبه و دافعه روستایی و تأثیر آن بر مانگاری یا تمایل به مهاجرت در میان جوانان روستایی شهرستان­های هشترود و اسکو، توسعه محلی (روستایی- شهری)، ٩ (١): ١٧٠-١٤٥.
رستمعلی­زاده، و.، قاسمی، ا.، رستمی، ن. ١٣٩٢. عوامل مّؤثر بر ماندگاری جوانان روستایی، (مطالعه موردی: شهرستان اهر). مجله پژوهش‏های روستایی، ٤ (٣): ٥٠٥ -٥٣٤.
رضوانی، م.، منصوریان، ح.، و احمدی، ف. ١٣٨٨. ارتقای روستا به شهر و نقش آن در بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی، (مطالعه موردی شهرهای فیروزآباد و صاحب در استان‏های لرستان و کردستان). فصلنامه پژوهش‏های روستایی، ١ (١): ٣٣-٦٥.
رومیانی، ا. ١٣٩٢. ارزیابی نقش جریان سرمایه­های شهری- روستایی در توسعه گردشگری پایدار، (مطالعه موردی: دهستان حصار ولیعصر- شهرستان بوئین زهرا). پایا­ن­نامه کارشناسی­ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی دانشگاه زنجان، ٢٨-٢٩.
سجاسی قیداری، ح.، سعادتی، ر. ١٣٩٨. عوامل و مؤلفه­های تأثیرگذار بر افزایش تعلق مکانی و ماندگاری جوانان در محیط­های روستایی (مطالعه موردی دهستان فضل شهرستان نیشابور). نشریه علمی پژوهشی جغرافیا و برنامه­ریزی، ٢٣ (٦٩): ١٢٦-١٠٥.
سجاسی قیداری، ح.، فعال جلالی، ا. ۱۳۹۵. تحلیل و بررسی نگرش محیط‏زیستی در بین زنان روستایی، (مطالعه موردی دهستان زنگلانلو). همایش ملی زن و پایداری منابع طبیعی ومحیط‏زیست در مناطق روستایی، مهرماه١٣۹۵، دانشگاه فردوسی مشهد.
شایان، ح.، کهنه­پوشی، س.ه. ١٣٩٢. بررسی علل مهاجرت­های روستا-شهری در بخش خاو و میرآباد شهرستان مریوان. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، ٣ : ١١٥-١٤١.
عزمی، آ.، مطیعی لنگرودی، ح. ١٣٩٠. مروری بر مشکلات زیست محیطی روستاهای ایران و راهکارهای حل این مشکلات. فصلنامه مسکن و محیط روستا، ١٣٣: ١٠١- ١١٥.
فخرایی، س.، عبدی، م.، بررسی عوامل مّؤثر در مهاجرت روستاییان به شهر میاندوآب در سال ١٣٨٩، مطالعات جامعه شناسی، ٤ (١٣): ٤٦-٣٣.
فراهانی، ح.، حاجی حسنی، س. ١٣٩٢. ارزیابی ظرفیت‏های نواحی روستایی برای توسعه کارآفرینی و توانمند سازی روستاییان، مطالعه موردی روستاهای بخش شال شهرستان بویین زهرا. فصلنامه پژوهش‏های روستایی، ٥ (٤): ٧١٥-٧٤٨.
قدیری معصوم، م.، یوسفی، ح.، اکبرپور سراسکانرود، م.، خلیلی، ا. ١٣٩١. تعارض روستا گریزی جوانان با توسعه روستایی. فصلنامه پژوهش‏های روستایی، ٣ (٢): ١١٨-٩٧.
کاظمی، ن.، ١٣٩٤. گروه­های متفاوت روستایی و حفاظت ازمحیط زیست. فصلنامه مسکن و محیط روستا، ١٥٥: ١٤٣-١٥٧.
گنج­بخش، ف.، کلاهی.، م. ١٣٩٨. اهمیت دانش بومی استحصال آب باران، هشتمین همایش ملی سامانه­های سطوح آبگیر باران. آذرماه ١٣٩٨، دانشگاه فردوسی مشهد.
محمدی گلرنگ، ب.، سی­لای، ف.، صارمی، س.ح. ١٣٩٦. بررسی عوامل مّؤثر بر مشارکت بهره­برداران در طرح‏های مرتع و آبخیزداری (مطالعه موردی حوزه­آبخیز کوشک­آباد- خراسان رضوی). پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، ٦ (١): ٦٨-٤٩.
محمودی، م.، دانشورکاخکی، م.، شاهنوشی فروشانی، ن. ١٣٩٦. محمدی، ح.، ارائه راهکارهای مناسب برای ماندگاری افراد در روستاها (مطالعه موردی شهرستان­های منتخب استان کرمانشاه)، سومین کنفرانس بین­المللی مهندسی کشاورزی و منابع­طبیعی، تیرماه ١٣٩٦.
مطیعی لنگرودی، ح.، ریاحی، و.، جلالیان، ح.، احمدی، ا. ١٣٩٨. تحلیل سطوح پایداری معیشت روستاییان (مطالعه موردی روستاهای شهرستان سقز). فصلنامه راهبرهای توسعه روستایی، ٦ (١): ١٩-٣.
ملکی، م.، دهقانی بیدگلی، ر.، قانع مقدم، ر. ١٣٩٧. بررسی اثرات طرح­های منابع­طبیعی و آبخیزداری اجرا شده با مشارکت بهره­برداران حوزه در توسعه روستا، مطالعه موردی: حوزه قره­ شیران شهرستان نیر استان اردبیل، فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، ٥ (٣): ٣٦٢-٣٤٧.
مولان­نژاد، ل.، یعقوبی، ج.، خضرلو، ب. ١٣٩٥. عوامل مّؤثر بر ترغیب کشاورزان به مشارکت در برنامه­های مدیریت آب و آبخیزداری در شهرستان میاندوآب. یازدهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، دانشگاه یاسوج، ٢٩-٢٠.
نحوی، ا .، کهنسال، م. ١٣٩١. عوامل مّؤثر بر پیشرفت زنان کارآفرین (مطالعه موردی: زنان استان مازندران)، زن و مطالعات خانواده، ١١ (٣): ١١١-٩٥.
یاری­حصار، ا.، بدری، ع.، پورطاهری، م.، و فرجی سبکبار، ح. ١٣٩٠. سنجش و ارزیابی پایداری حوزه روستایی کلان شهر تهران. پژوهش‏های روستایی، ٢ (٤) :٨٩- ١٢٢.
یزدانی، ر.، خیراندیش، م.، محمدی خیاره، م.، امینی، ه. ١٣٩٧. تأثیر نوآوری بر توسعه روستایی با تاکید بر نقش میانجی کارآفرینی روستایی (مطالعه موردی خراسان شمالی)، فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، ٥ (٤): ٤٥٣-٤٤١.
Aye, T. T. 2018. The Role of Rural Women in Environmental Management in Myanmar: A Case Study of Ngaputaw Township.
Bagherian, R, Bahaman, A. S, Asnarulkhadi, A. S.and Shamsuddin, A. 2009. A soci exchange approach to people’s participation in watershed management programs in Iran. European Journal of Scientific Research, 34: 428-441.
Dadashe, MA. and Sharifi, MA. 2011. Investigate and identify factors affecting the success of biological watershed operation of Gilan. Middle-East Journal of Scientific Research, 10(1):21-27.
Jones, N. 2010. Environmental activation of citizens in the context of policy agenda formation and the influence of social capital. The Social Science Journal, 47(1), 121-136.
Masika, R., and Joekes, S. 1997. Environmentally sustainable development and poverty: a gender analysis. Institute of Development Studies at the University of Sussex.
Oddershede, A. Arias and H. Cancino .2007. Rural development decision support using the Analytic Hierarchy Process, Mathematical and ComputerModeling, 46 (7–8).
Plaster, E., 2002. Soil Science and Management, Second Eds, Delmar Publisher Inc,:182.
Prasisca, Y., and Sutikno, F. R. 2015. Gender Equality and Social Capital as Rural Development Indicators in Indonesia (Case: Malang Regency, Indonesia). Procedia-Social and Behavioral Sciences, 211, 370-374.
Prokopy, L. 2005. The Relationship Between Participation and Project Outcomes: Audience from Rural Water Supply Projects in India, Journal of world development, 33: 1801-1819.
Shahvali, M, .2005. A Review of the book: ground work for community – Based conservation: strategies for social research, community development journal, oxford university press.