نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

• حمداله سجاسی قیداری ¹
• زهرا بهروز ²

¹ استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه فردوسی مشهد

² کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

انتخاب هر الگوی کشت، به دلیل چند بعدی بودن کشاورزی می­تواند پیامدهای مهمی در زندگی کشاورز و جامعه روستایی داشته باشد. اما در برخی از شرایط، کشاورزان به جهت تغییر در شرایط محیطی، تغییر در تقاضا و مصرف وغیره. گرایش به تغییر الگوی کشت پیدا می­کنند. یکی از مهم­ترین عوامل تأثیرگذار در چند سال اخیر در تغییر الگوی کشت بین کشاورزان ایرانی، مسئله خشک­سالی می­باشد. بر این اساس از رایج­ترین تغییرات الگوی کشت­ در منطقه خراسان، گرایش به کشت زعفران است که می­تواند اثرات متنوعی از جنبه­های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی را به دنبال داشته باشد. لذا این مطالعه به بررسی تغییرات حاصل از تغییر الگوی کشت محصول زعفران، ناشی از خشکسالی در بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بین روستاییان دهستان زبرخان در استان خراسان رضوی پرداخته است. برای این منظور از روش شناسی توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. جمع­آوری داده­ها از روش شناسی کتابخانه­ای و میدانی در قالب پرسشنامه محقق ساخته، انجام شده است که روایی آن بر اساس روش کرونباخ برابر با 78/0 می­باشد. به­این منظور از طریق فرمول کوکران که با سطح خطای 05/0 در نظر گرفته شده، تعداد 142 نفر از کشاورزانی که به علت کمبود آب و خشک­سالی تغییر الگوی­کشت به محصول زعفران داشته­اند به صورت نمونه­گیری در دسترس انتخاب و نظر آنان در ارتباط با آثار اقتصادی، اجتماعی و زیست­محیطی این تغییر الگوی­کشت، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به­دست آمده نشان داد که در کلیه شاخص های تحقیق به­جز شاخص افزایش سطح زیر کشت، تغییرات معناداری شکل گرفته است. هم­چنین با استفاده از روش وزن دهی آنتروپی شانون، مهم­ترین تغییرات صورت گرفته ناشی از تغییر الگوی کشت به زعفران مشخص شده و در ادامه تفاوت­های اثرات تغییر الگوی کشت به زعفران در بین روستاها از طریق مدل چند شاخصه  TOPSIS مورد ارزیابی قرار گرفت که در نهایت مشخص شد روستای حریم آباد با ضریب 1 در هر سه بعد بیشترین تأثیر را از تغییر الگوی کشت پذیرفته است و روستای کلاته سلطانی با ضریب 183/0 کمترین تأثیرپذیری را داشته است.

کلیدواژه‌ها

• : الگوی کشت
• پیامدهای اقتصادی-اجتماعی و زیست محیطی
• خشک‌سالی
• دهستان زبرخان
• زعفران

موضوعات

• ترویج و آموزش کشاورزی

عنوان مقاله [English]

Analysis of the effects of change in cropping pattern due to drought on saffron production in rural areas of the Zebarkhan district villages

نویسندگان [English]

• Hamdollah Sojasi Qidari ¹
• Zahra Behrooz ²

¹ Assistant Professor of Geography, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

² MSc student of geography and rural planning of Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

Selection of a given cropping pattern can have serious results on the farmers’ life and rural society because of the multi dimensionality of agriculture. However, in many cases, farmers are inclined to change the cropping pattern because of changes in natural situations, changes in demand and consumption, etc. One of the most important and effective factors of change cropping pattern amongst Iranian farmers in recent years is the drought problem. One of the more current cultural method changes in the Khorasan region is inclination to saffron cultivation that can have various economic, social and environmental effects. Thus, this research paid attention to the investigation of changes from cultivation method from drought to the economic, social and environmental dimensions of saffron production amongst the villagers of the Zebarkhan district of the Khorasan Razavi province. Analytical-description methodology was used for this purpose. Data collection was done using the library- field methodology with researcher’s questionnaire whose narrative is 0.78 according to Cronbach's alpha method. Therefore, by using the Cochran formula with the intended level of 0.05, 142 farmers have been selected by available sampling method that have changed their cropping pattern to saffron production because of water shortages and drought. Then, their ideas were analyzed considering cases of economic, social and environmental effects of cropping pattern change to saffron production. The results showed meaningful changes in all research indices except for increase of cultivation surface area. Moreover, the most important changes of cropping pattern and switching over to saffron production have been identified using the Shannon entropy weighing method. In addition, the shown the revealed with continuation of differences of the changes in cropping pattern of saffron between the various villages were analyzed by using the multi-index TOPSIS. Finally, it was shown that the Harim Abad village with a score of 1 for the coefficients of each of the three dimensions has been selected to have been most affected by changes in cropping pattern while the Kalateh Soltani village with a coefficient of 0.183 has been the least affected.

کلیدواژه‌ها [English]

• Drought
• change cropping pattern
• economic-social and environmental results
• Zebarkhan district