جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
نسیبه حسینی؛ وحید ریاحی
چکیده
روابط و تعاملات گوناگون و پیوستهای میان شهر و روستا وجود دارد. از اینرو نمیتوان مناطق روستایی و شهری را در مطالعات و برنامهریزیها به صورت جداگانه و منفک مورد بررسی قرار داد. بر این اساس، هدف اصلی تحقیق شناسایی جریانات فضایی درونی و بیرونی سکونتگاههای روستایی و شناسایی نقش و اثرگذاری جریانات فضایی بر شکلگیری و تحول سازمان ...
بیشتر
روابط و تعاملات گوناگون و پیوستهای میان شهر و روستا وجود دارد. از اینرو نمیتوان مناطق روستایی و شهری را در مطالعات و برنامهریزیها به صورت جداگانه و منفک مورد بررسی قرار داد. بر این اساس، هدف اصلی تحقیق شناسایی جریانات فضایی درونی و بیرونی سکونتگاههای روستایی و شناسایی نقش و اثرگذاری جریانات فضایی بر شکلگیری و تحول سازمان فضایی است. در این تحقیق جریانهای فضایی که عاملی تعیینکننده در شکلپذیری سازمان فضایی ناحیه مورد مطالعه هستند با رویکرد شبکهای تحلیل شده است. پژوهش حاضر بر اساس ماهیت، اکتشافی و بر مبنای روش، توصیفی – تحلیلی است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل 122 نفر از کارشناسان و مدیران شهری و روستایی سکونتگاههای دهستان زبرخان است که از میان آنها به صورت تصادفی تعداد 74 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. دادهها و اطلاعات اولیه مورد نیاز با استفاده از روش میدانی، فن پرسشگری و با ابزار پرسشنامه جمعآوری شده است. دادههای ثانویه نیز با مراجعه به سازمانها و نهادهای متولی به دست آمده است. سپس دادهها و اطلاعات در چارچوب پارادایم شبکهای و با فن تحلیل شبکه و از طریق نرم افزارNodeXL تجزیه و تحلیل شده است. نتایج نشان داد که عدم توزیع مناسب خدمات و امکانات و نبود تعادل فضایی سببساز افزایش جا به جایی و حرکت بین سکونتگاههای انسانی در سطح دهستان شده است. از اینرو سه سکونتگاه قدمگاه، باغشن و درود با رتبههای اول تا سوم به مکانهای اصلی تردد درون ناحیهای تبدیل شدهاند. همچنین نتایج حاصل از تحلیل جریانها بیانگر آن است که الگوی جریانها به صورت روابط یکسویه است و پیوندهای مکمل، دوسویه و همافزا شکل نگرفته است. این الگو مطابق با نظریه قطب رشد است و هنوز با الگوی شبکه منطقهای فاصله زیادی دارد.
وحید ریاحی؛ فرح فتحی زاده
چکیده
روستاهای الحاقی به کلانشهرها با آلودگی زیستمحیطی متعددی مواجهاند. یکی از شایعترین این آلودگیها که از اهمیت بالایی برخوردار است آلودگیهای مربوط به خاک، زباله و ... میباشد. بر این اساس مقاله حاضر به تحلیل آلودگیهای زیستمحیطی روستاهای الحاقی شهر مشهد میپردازد. روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیل بوده و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات ...
بیشتر
روستاهای الحاقی به کلانشهرها با آلودگی زیستمحیطی متعددی مواجهاند. یکی از شایعترین این آلودگیها که از اهمیت بالایی برخوردار است آلودگیهای مربوط به خاک، زباله و ... میباشد. بر این اساس مقاله حاضر به تحلیل آلودگیهای زیستمحیطی روستاهای الحاقی شهر مشهد میپردازد. روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیل بوده و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزارهای ArcGIS و GeoDa استفاده شده است. جهت بررسی توزیع فضایی بیماری سالک از ضریب موران و آماره عمومی G استفاده شده و همچنین از شاخص دومتغیره موران برای سنجش خودهمبستگی بیماری سالک در اثر آلودگیهای زیستمحیطی استفاده شده است. جامعه آماری 10 روستای مستحیل شده به شهر مشهد هستند، نمونهها را با استفاده از آمار شبکه بهداشت به دست آوردیم. در بین روستاهای مطالعه شده نرخ روستای سیسآباد با 2190 مورد ابتلا به بیماری، بیشترین سالک را داشته است. نتایج نشان میدهد که توزیع فضایی بیماری سالک در شهر مشهد به صورت خوشه ای است و آماره G 5/0 به دست آمده است. در ارتباط با تحلیل خودهمبستگی فضایی بیماری سالک و آلودگیهای زیستمحیطی، توزیع فضایی به دست آمده از نوع خوشه ای میباشد و ضریب موران دومتغیره 68/0 به دست آمد که بیانگر این است که بیماری سالک در مکانهایی که آلودگی زیستمحیطی بالایی دارند، بیشتر است. نتایج تحقیق نشان میدهد از آنجایی که روستاهای ادغام شده در شهر مشهد بیشتر در اطراف کشف رود قرار دارند و جهت شیب مشهد نیز به سمت این رودخانه میباشد، لذا بیشترین میزان آلودگیهای زیستمحیطی در روستاهای مستحیل شده وجود دارد که باعث مبتلا شدن ساکنان این مناطق به بیماری سالک شده است.
جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
وحید ریاحی؛ صدیقه کرمی نسب؛ مقصود بیات
چکیده
سکونتگاههای انسانی تحت تأثیر عوامل و نیروهای فضاساز، همواره با تأثیرپذیری از فرآیندهای درونی و بیرونی مختلف در حال تغییر و تحول بودهاند. در این میان سکونتگاههای روستایی، بهعنوان جزئی از نظامهای جغرافیایی، که خود متشکل از اجزای مرتبط به یک دیگرند، متأثر از موقعیت و جایگاه مکانی– فضایی، نحوه تعامل ...
بیشتر
سکونتگاههای انسانی تحت تأثیر عوامل و نیروهای فضاساز، همواره با تأثیرپذیری از فرآیندهای درونی و بیرونی مختلف در حال تغییر و تحول بودهاند. در این میان سکونتگاههای روستایی، بهعنوان جزئی از نظامهای جغرافیایی، که خود متشکل از اجزای مرتبط به یک دیگرند، متأثر از موقعیت و جایگاه مکانی– فضایی، نحوه تعامل یا ارتباط (درونی و بیرونی در مقیاس محلی و منطقهای و ملی) خود، در گذر زمان همواره دستخوش تغییراتی بوده که ساختار و کارکرد نواحی روستایی را در مناطق مختلف کموبیش متحول ساخته است. تأثیربخشی نیروهای درونی و بیرونی به نوع و دامنه روابط و همچنین، ویژگیهای نهادهای اجتماعی روستا بستگی دارد. این نیروها بنیادهای اجتماع روستایی، چه بنیادهای محیطی– اکولوژیک و چه بنیادهای اجتماعی– اقتصادی را تحت تأثیر قرار میدهد. هدف از این پژوهش بررسی عوامل مؤثر بر تحولات ساختاری- کارکردی سکونتگاههای روستایی روستاهای بخش کردیان از توابع شهرستان جهرم است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی– تحلیلی بوده و از مجموع مطالعات میدانی وسیع، روش اسنادی و کتابخانهای برای جمعآوری اطلاعات استفاده شده است. بهمنظور بررسی تحولات ساختاری– کارکردی در این روستاها شاخصهایی در ابعاد مختلف (محیطی– اکولوژیکی، اجتماعی– فرهنگی، اقتصادی– معیشتی و کالبدی، فیزیکی) انتخاب شده است. جامعه آماری 1981 خانوار که با فرمول کوکران حجم نمونه 317 نفر برآورد گردید، ابزار پژوهش نیز پرسشنامه، ساکنان خانوار روستاها که روایی آن ازطرف عدهای از متخصصین تأیید شده، و برای تعیین میزان پایایی مقیاس اصلی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ میزان (77/0) استفاده شده است. پس از تهیه و تکمیل پرسشنامه، تجزیهوتحلیل اطلاعات و آزمون فرضیه با استفاده از آزمون t و همبستگی اسپیرمن و تفاوت میان این شاخصها در تحولات روستاها مورد ارزیابی قرار گرفته شد. یافتهها نشان میدهد که در بعد محیطی– اکولوژیکی این روستاها شاهد افزایش چاههای عمیق، کاهش آبدهی چشمه و قنوات، تغییر در کاربری اراضی و از بعد اجتماعی با افزایش مهاجرفرستی و مهاجرپذیری، اقدام سیاستگذاریهای دولت، از بعد اقتصادی رکود صنایعدستی، امکان اشتغال در فعالیتهای خدماتی- صنعتی در بخش و خارج از بخش، از بعد کالبدی– فیزیکی تحول در شبکه معابر و تحول در ساختوساز مساکن روستایی در اثر گسترش مناسبات روستا- شهری مواجه بودهاند که این تحولات ساختاری تحولاتی در عرصههای کارکردی سکونتگاههای روستایی را بهدنبال داشته است.
جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
وحید ریاحی؛ فرهاد عزیزپور؛ آذر نوری
چکیده
پایداری محیطی سکونتگاههای روستایی بر مبنای نگرشی سیستمی، میتواند با تحقق بخشی به توسعهای پایدار، در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی در نواحی روستایی معنا شود. دستیابی به چنین هدفی، نیازمند توجه به عناصر و عوامل اثرگذار در قالب مجموعهی شاخصهای پایداری است. پژوهش حاضر با هدف سنجش و تحلیل عوامل پایداری سکونتگاههای ...
بیشتر
پایداری محیطی سکونتگاههای روستایی بر مبنای نگرشی سیستمی، میتواند با تحقق بخشی به توسعهای پایدار، در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی در نواحی روستایی معنا شود. دستیابی به چنین هدفی، نیازمند توجه به عناصر و عوامل اثرگذار در قالب مجموعهی شاخصهای پایداری است. پژوهش حاضر با هدف سنجش و تحلیل عوامل پایداری سکونتگاههای روستایی در سه بعد محیطی، اجتماعی و اقتصادی در چارچوب فرآیند تحلیل شبکه تصمیمگیری چند معیاره و تبیین پیوندهای بین عناصر و عوامل فعال و مؤثر در این زمینه است که در ناحیه روستایی شهرستان خرمدره از استان زنجان انجام شدهاست. از مجموع 1143 خانوار، 287 خانوار از چهار روستای رحمتآباد، الوند، باغ دره و سوکهریز (از 15 روستا) شهرستان خرمدره بهصورت نمونهگیری در دسترس، مورد بررسی قرارگرفته و در فرآیند انجام آن، پس از محاسبه وزنها، تفاوت در میزان پایداری ابعاد محیطی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی نواحی روستایی این شهرستان مشخص شده است. در این پژوهش، جمعآوری اطلاعات بهصورت کتابخانه و میدانی از طریق تهیه پرسشنامه و برای تحلیل از تکنیکهای T تک نمونهای، ویکور و تحلیل مسیر استفاده شدهاست. پژوهش انجامشده نشانداد که پایداری محیطی در ناحیه مورد مطالعه در سطح نیمه مطلوب قرار دارد. در بین ابعاد مختلف مؤثر بر پایداری محیطی، به ترتیب بعد کالبدی بیشترین تأثیر و سپس به ترتیب ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیطی بیشترتن تأثیر را داشتهاند. ضعف توجه نظام سیاستگذاری به ابعاد اجتماعی – فرهنگی و زیستمحیطی بهویژه در عمل و بهرهبرداری بدون برنامه و شتابان از منابع تولید مهمترین عوامل مؤثر بر این وضعیت در دو بعد مذکور است. کارگزاران نظام برنامهریزی در اسناد برنامهای بر پایداری اجتماعی – فرهنگی بهویژه زیستمحیطی تأکید دارند. البته، در این میان نبایستی به نقش روستاییان در بهرهبرداری شتابان از منابع (بدون آموزش لازم) بیتوجه بود.